Metody badań pedagogicznych (wykłądy i 1 temat z Bryzka)

Moniasia

Metody badań pedagogicznych

Poznanie – zmysły o czymś informują, jest ono niezamierzone; jest przechowywane w pamięci, ale zawodne, pewne sytuacje ulegają zapomnieniu bądź pomieszaniu, opis wynikający z tego poznania jest powierzchowny, niewyczerpujący.
Poznanie naukowe – zamierzone, planowe, systematyczne, można powracać, powtarzać badania, powinno się odbywać w warunkach dla nas korzystnych, w pamięci rejestruje się kolejne czynności.
Trzeba prowadzić dokumentację badań:
• W rozdziale 1 umieszczamy literaturę, definicje
• W rozdziale 2 wprowadzamy problemy, hipotezy
• Rozdział 3 jest empiryczny i powinien korelować z rozdziałem 1, a często pisze się językiem potocznym.
Nauka – dąży do dokładnego opisu i klasyfikacji zjawisk. Kiedy dokonamy klasyfikacji, następnie poszukujemy zależności, związków przyczynowo – skutkowych.
Nauka – czynnościowo – funkcjonalnie ujęta, to zespół czynności poznawczych zmierzających w sposób uporządkowany i metodyczny do osiągnięcia wiedzy o czymś.
Metoda – zespół reguł wyznaczających sposób postępowania czy działania w danej sprawie.
2 elementy żeby cos uznać za naukowe:
• Intersubiektywna komunikowalność – badacz wymyśla model i tylko on to rozumie, a powinno być rozumiane przez innych
• Intersubiektywna kontrolowalność – dokumentacja powinna być prowadzona i wyniki powinny zgadzać się z wynikami innych.
Funkcje nauki:
• Deskryptywna – opisowa (próba odpowiedzi na pytanie „Jak jest?”)
• Eksploatacyjna – wyjaśniająca (dlaczego tak jest)
• Prognostyczna – predykcyjna (przewidywanie, wnioski)
Struktura nauki:
• Nauki formalne – przedmiotem jest samo myślenie człowieka i jego prawidła
• Nauki przyrodnicze – poznanie przyrody martwej i żywej, poznanie związków między zjawiskami
• Nauki techniczne (wdrożeniowe) – zmierzają do zastosowania w praktyce wyników badań nauk przyrodniczych
• Nauki humanistyczne (społeczne):
o Nomonologiczne – nauki o prawach rządzących rzeczywistością zwłaszcza o prawach nauki (teoria prawa, teoria nauki)
o Idiograficzne – zajmują się ustalaniem faktów jednostkowych, opisem i wyjaśnieniem konkretnych zdarzeń (historia antropologiczna)
o Praktyczne: polityczne, techniczno – społeczne.
Istota nauki. Nauka nie ocenia co powinno lub nie powinno istnieć, dziać się. Nauka dąży jedynie do zrozumienia dlaczego jakieś zjawiska istnieją i funkcjonują. Nauka jest ściśle uporządkowanym dążeniem do zrozumienia świata w kategoriach pojęć teoretycznych, wspartych starannie prowadzonymi badaniami.
Teoria stanowi narzędzia rozumienia świata. Charakteryzują ją 2 podstawowe cechy:
• Abstrakcyjność i uniwersalność
• Sprawiedliwość
Kiedy abstrakcyjne teorie zostaną zweryfikowane wówczas następuje akumulacja wiedzy. W naukach społecznych teoria nie jest tak dobrze rozwinięte jak w naukach przyrodniczych.
Dane o świecie empirycznym są gromadzone w sposób systematyczny zgodnie z zasadami metody naukowej. Oto zasady:
• Określanie problemu badawczego
• Sformułowanie hipotezy
• Zebranie danych
• Analiza danych
• Wyciąganie wniosków z uwzględnieniem wiarygodności teorii, wcześniejszych badań bądź potrzeb klientów.
Kiedy ludzie badają innych ludzi pojawia się subiektywizm, który może być z pożytkiem wykorzystany przez naukę o społeczeństwie dając jej przewagę nad innymi dziedzinami nauki, ponieważ tylko my posiadamy intuicyjną znajomość badanego przedmiotu.
Teoria naukowa odpowiada na pytanie, dlaczego coś istnieje, wyjaśnia, musi być ona sprawdzona. Ideologie, religie wyjaśniają, ale nie są sprawdzalne.
Abstrakcyjność teorii – twierdzenia muszą być wyrażone w sposób ogólny, a celem jest wyjaśnienie w każdym czasie i miejscu, co świadczy o jej uniwersalności.
Sprawdzalność teorii – szukanie przykładów powinno udowodnić fałszywość teorii, jeżeli nie znajdziemy negacji, to możemy wtedy uznać ją za wiarygodną.
Płaszczyzny ontologiczne badań. Orientacja przedmiotowa czy problemowa? W XIX w. człowiek uległ mitowi, że świat można zbadać i modelować go ku lepszemu. Pedagogika uległa mitowi J=f(x) – związek funkcjonalny. J=f(x)+z
Ontologia – nauka mówiąca o bycie, charakterze i strukturze rzeczywistości.
Świat jest bytem obiektywnym, którym rządzą obiektywne prawa, które trzeba poznać, aby móc go modelować. Świat przyrody jest tak sam jak świat społeczny, rządzą nimi takie same prawa ahistoryczne (niezmienne). Jest to świat obiektywnych faktur. Świat pozytywistyczny wyklucza Boga.
Naukowość – metoda empiryczna i uzasadniająca ją indukcja, odkrywanie znaczeń świata. O naukowości świata świadczy: zwracano uwagę na pomiar, kryterium precyzji pojęciowej. Język musi być ścisły, dlatego wszystko powinno być wyrażone w formie definicji. W naukach humanistycznych powinno stosować się ilościowe metody pomiaru. Skale: nominalna, stosunkowa, interwałowa, porządkowa.
Skala nominalna. Coś od siebie jest różne (heteronomiczne) a coś jest podobne (homonomiczne); celem jest klasyfikowanie zjawisk (typologia), zwracamy uwagę na cechy (podział na mężczyzn i kobiety).
Skala rangowa (porządkowa). Wyraża natężenie zjawiska (np. podział na mężczyzn i kobiety, ale na wysokich i niskich).
Skala interwałowa: 5(+2) – tak; 4(+1) – raczej tak; 3(0) – trudno powiedzieć; 2(-1) – raczej nie; 1(-2) – nie. Skala Liherta (skala postaw)
Skala stosunkowa, ilorazowa (rzadko używana). 0% Nie ---------100% Tak
Oprócz skal stosuje się redukcjonizm metodologiczny. Procesy złożone sprowadzamy do prostych. Zjawiska widzimy w części a nie w całości. Trzecie kryterium naukowości określa zasady kontaktu uczonego z badanym obszarem, nakazując mu obiektywizm, wnikliwość, rzetelność i emocjonalne niezaangażowanie.
• Definicje normatywne
• Redukcjonizm (nie bada się całościowo, ale pewne elementy, łatwo uchwytne przedmioty):
o Metody jakościowe
o Ankiety, sondaże (skale pomiarowe)
• Kontakt (badacz emocjonalnie niezaangażowany, obiektywny)

Podstawową techniką badacza są ankiety. Do badanego zjawiska powinno się używać jednej, ale dobrej techniki badawczej.
Paradygmat humanistyczny – wielowątkowy odrzuca tezę, że świat społeczny istnieje obiektywnie. Świat jest bytem subiektywnym, z naszej perspektywy intersubiektywny i nie może być redukowany do materialnych zachowań ludzi. Ludzie nadają sens zjawiskom i faktom świata. Najważniejszym elementem kreowania świata są definicje. Trzeba być empatycznie nastawionym do świata, trzeba go rozumieć. Pojawiają się trudności interpretacyjne, gdyż każdy postrzega inaczej świat. „Każdy ma swoją mapę świata (...)” Kapuściński. Nie ma prawd ogólnych, ahistorycznych.
Płaszczyzna epistemologiczna badań – wiedza instrumentalna czy emancypacyjna?
Epistemologia. To dział filozofii zajmujący się analizą procesów poznawczych prowadzących do zdobycia wiedzy, jej źródłami, granicami, uwarunkowaniami historycznymi, społecznymi i psychologicznymi (teoria poznania)
Pozytywiści obiecali lepszy świat, chcieli manipulować ludźmi. Wiedza miała być instrumentalnym narzędziem. Marzeniem było naukowe zreformowanie świata. Polepszenie świata należało do zadań socjologii, a także pedagogiki. Badania pedagogiczne były skierowane na próbę opisania rzeczywistości – „Jaka jest rzeczywistość?”. W jaki sposób zbiorowość funkcjonuje, jakie są relacje.
Diagnoza klasyfikacyjna i typologiczna – pierwsza czynność w badaniu. Później diagnoza stanu i fazy w jakiej się znajduje. Następnie diagnoza genetyczna i końcowa diagnoza prognostyczna. Pedagogika stwierdza dlaczego to rzeczywistość tak przebiega. Intencjonalnie chce zmienić świat. Pedagogika miała kształtować postawy, umiejętności i wiedzę (triada).
Proces badań empirycznych. „Im więcej wiesz, tym mniej ryzykujesz”
Mądrość
Wiedza
Dane i informacje
Przejście (dane i informacje do wiedzy) – zadanie metodologii.
Badania pedagogiczne polegają na zaglądaniu do wnętrza przedmiotu badań. Badania społeczne, marketingowe czy rynkowe są ważnym elementem podjęcia decyzji o charakterze strategicznym
Badania empiryczne to:
• Systematyczny (dobrze zorganizowany, zaplanowany)
• I obiektywny (stosuje się przyjęte standardy i zasady obiektywności)
• Proces (kolejne kroki procesu badawczego)
Badania naukowe:
• Badania opisowe (charakterystyka zdarzeń i procesów społecznych)
• Badania wyjaśniające (szukanie związków przyczynowo – skutkowych dotyczących zdarzeń społecznych)
• Badania prognostyczne (przewidywanie zdarzeń i procesów społecznych)
• Badania innowacyjne (wskazują możliwości, dostarczają nowych pomysłów i rozwiązań)
• Badania kontrolne (kontrolowanie i ocena skutków działań społecznych)
Etapy procesu badawczego:
1) Projektowanie badań (50% procesu badawczego). Co ja będę badał (pomysł może być własny). Oczytanie (przeczytanie wszystkiego co uda nam się znaleźć). Tworzenie narzędzi badawczych (np. ankieta).
a) Postawienie problemu badawczego. Początkowo hipotetyczny, potem empiryczny, następnie analityczny. Pytania dotyczą różnych sfer działalności, zachowań lub postaw, sytuacji odbioru „czegoś”, analizy sytuacji.
b) Analiza sytuacji. Odnosi się do określenia realności rozwiązania problemu. Oceniamy stopień ważności problemu, możliwości jego rozwiązania, wyceniamy kontynuację jego rozwiązania, opłacalność przedsięwzięcia. Jaka jest dostępność do środowiska, które chcemy badać.
c) Określenie zadania badawczego. Uściślamy tematykę badań, określamy wykonawców, ustalamy zakresy czynności, warunki i terminy realizacji, ustalamy harmonogram prac, określamy zasady finansowania i rozliczeń.
d) Postawienie pytań i hipotez badawczych. Formułujemy założenia, które przeprowadzone badania powinny zweryfikować, założenia dotyczą określonych przypuszczeń opartych na teoretycznych przesłankach, które empirycznie należy zweryfikować (ustalamy określony poziom wiarygodności i rzetelności wyników statystycznych).
2) Gromadzenie danych. Wypełnianie narzędzi badawczych. Policzenie odpowiedzi (co, jak i do czego). Otrzymanie cząstkowych wyników.
a) Analiza danych wtórnych. Etap gromadzenia danych stanowiący ważną podstawę źródłową badań od tego momentu rozpoczyna się proces zbierania danych empirycznych, wykorzystuje dane już opracowane i czasem gotowe do wykorzystania (literatura przedmiotu, spisy, biuletyny, roczniki, dane urzędowe). Etap ten nazywany też jest potocznie dest research czyli praca przy biurku.
b) Określanie metod zbierania danych pierwotnych. Określamy metody i techniki pozyskiwania danych o ściśle określonych charakterystykach ilościowych (mierzalnych) i jakościowych (niemierzalnych) badanego zjawiska. Wybór zależy od przedmiotu i podmiotu badań, sposobu dotarcia do badanego i możliwości uzyskania od niego informacji na interesujący nas temat, od środków finansowych i kosztów badań.
c) Testowanie narzędzi badawczych. Sprawdzamy adekwatność narządzia badawczego pod kątem np. poprawności uzyskanych odpowiedzi. Testujemy na niewielkiej próbce będącej reprezentatywną dla zbiorowości badanej. Zapobiega to powstawaniu różnych niejasności, niezręczności i niepotrzebnych kosztów.
d) Planowanie doboru próby badawczej. Waży etap procesu badawczego. Chodzi o określenie wielkości próby, aby na podstawie badania można było wysunąć wnioski na całą populację ( z której ona została dobrana). Badacz musi pogodzić i zrównoważyć następujące postulaty.
3) Opracowanie wyników badań. Pisanie raportu (pisanie pracy).

Typologia badań pedagogicznych:
1) Ze względu na cele. Ich zadaniem jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne.
a) Badania teoretyczne określane także jako badania podstawowe. Poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizacje, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości. Każde jednostkowe badanie dostarcza drobnego elementu budującego teorie danej dyscypliny.
b) Badania eksperymentalne, zwane także badaniami weryfikacyjnymi. Sprawdzanie działania czynnika wprowadzanego celowo do badanego układu lub czynnika obecnego niezależnie od badacza w badanym układzie. Celem badań jest określenie skutków, siły, znaczenia jakości działania wybranej zmiennej, zdarzenia wprowadzonej eksperymentalnie przez badacza w celu wywołania zmian całości lub czynnika będącego trwałym elementem badanej struktury, którego istotę i oddziaływanie chcemy poznać.
c) Badania diagnostyczne z odmianami badań terapeutycznych i prognostycznych. Badania mające na celu diagnozę określonego stanu rzeczy lub zdarzenia. Znamy objawy, skutek – poszukujemy przyczyn, źródeł, okoliczności i uwarunkowań.
Badania: podstawowe (teoretyczne) i stosowane (eksperymentalne i diagnostyczne). Badania stosowane rozwiązują konkretny problem, trudność, pozwalają ulepszyć wybrany fragment rzeczywistości.
2) Ze względu na organizację przebiegu.
a) Badania zespołowe lub indywidualne. Indywidualny badacz – niewielka obserwacja oraz zakres obszaru. Zespół badawczy (sztab ludzi) – badania kompleksowe, wszechstronne, duży zakres obszaru. (Brak walorów w praktyce).
b) Badania terenowe. Mają często ściśle określony zasięg terenowy, z góry wyznaczony za względu na jakieś jego cechy. Ich przebieg jest zaprogramowany i ściśle kontrolowany. Zespół badaczy jest starannie dobierany i specjalnie przygotowany. (Bardzo owocne).
c) Badania powtarzalne (panelowe). Oparte na pewnych teoretycznych założeniach i dość żmudnych zabiegach organizacyjnych. Służą badaniom zmian jakiejś cechy pod wpływem celowo wprowadzonego czynnika do badanego układu lub pod wpływem naturalnego upływu czasu i naturalnych okoliczności. (Brak ścisłości i kontroli z drugiej strony atrakcyjna forma)
d) Badania eksperymentalne. Celowe wprowadzanie czynnika eksperymentalnego.
3) Ze względu na przedmiot naukowego poznania. Źródłem tego rozróżnienia jest istnienie w logice 2 rodzajów pytań: tzw. pytań rozstrzygnięć (czy? Tak lub nie) i pytań dopełnień (jak?). Te 2 rodzaje pytań dają podstawę do rozważania 2 typów problemów badawczych: Problemów dotyczących cech zmiennych, czyli pytań o pojedyncze jakby fakty; Problemów dotyczących relacji i związków między zmiennymi, czyli pytań o złożone zależności.
a) Badania opisowe. Mają za przedmiot pojedyncze zjawiska, indywidualne zdarzenia, których wyjaśnienie może być jednoznaczne, oczywiste. Najczęstszym owocem tych badań jest opis sprawozdawczy. To różnego rodzaju sondaże i badania statystyczne zbiorowości, które dają fotografię, zdarzenia, zbiorowości.
b) Badania wyjaśniające. Szukają przede wszystkim związków między cechami, zmiennymi. Są jakby bogatsze w problematykę i zakres tej problematyki, rozstrzygają problemy zawierające, co najmniej dwie zmienne. Są wielowątkowe, bo poszukują przyczyn głównych i wtórnych, dominujących i uzupełniających.
4) Ze względu na procedurę badawczą pośrednio metodę badawczą.
a) Badania instytucji. Badanie struktury, funkcji, efektywności, badania źródeł, dokumentacji.
b) Badania zbiorowości. Kwestionariusze, testy, skale, eksperymentalne wywołanie reakcji.
c) Badania zjawisk i procesów. Sondaże ankietowe, zabiegi statystyczne.
A. Badania empiryczne ilościowe. Polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej jak i matematycznej. Wymagania: teoretyczne uzasadnienie własnej koncepcji podejmowanych badań, precyzyjne sformułowanie celów badawczych i hipotez roboczych, operacyjne zdefiniowanie badanych zjawisk oraz wyszczególnienie zmiennych i podzmiennych wraz z przypisywanymi im wskaźnikami. W przeprowadzaniu badań ilościowych zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć i zmierzyć. Pomiar stanowi nieodłączną cechę badań ilościowych.
B. Badania jakościowe. Polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnieniu w nich elementarnych części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji. Umożliwiają dokonanie jakościowego opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów. Są oczywistym przeciwieństwem badań ilościowych gdyż wykluczają zestawienia liczbowe i obliczenia statystyczne. Badania etnograficzne, terenowe, alternatywne, antropologiczne, mikroetnograficzne, ekologiczne.
Badania ilościowe i jakościowe są przeciwieństwami, lecz nie wykluczają się wręcz przeciwnie uzupełniają się wzajemnie.